یادداشت "رضا جلالی" درباره انتشار مجموعه آثار دیوید لواین

 نگاهى به مجموعه کاریکاتورهاى دیوید لوین
چهره هایى بدون اغراق
رضا جلالى

پیش از آن که چاپ و نشر در جهان معاصر شاهد حضور عکس و در نهایت شاخه تخصصى عکاسى فتوژورنالیسم براى بیان هرچه بهتر مقاله هاى خود و جذب مخاطب، باشد، این طراحان زبردست بودند که با قلم هاى خود به مطالب جان تصویرى مى بخشیدند.کم نیستند نقاشانى که در سده هاى انتهایى هزاره دوم جذب کار طراحى مطبوعات شدند. انوره دومیه فرانسوى یکى از معروف ترین و پیشگامان این عرصه است.اما پس از ورود عکاسى، استفاده از طرح در مطالب از یک امر الزامى حالت تزئینى به خود گرفت؛ چرا که عکس راوى بى واسطه و حقیقى اتفاق هایى بود که مطالب نشریه ها به آن اشاره داشتند.از این رو، اگر کسى طراحى را در نشریه خود چاپ مى کرد بیشتر به دلیل ذوق دبیر یا سردبیر آن رسانه بود. اما در این میان بودند نشریه هاى معروف و مشهورى که دست از روال خود برنداشتند و پس از چندى همین رعایت اصول قدیمى براى آنها هویتى پست مدرن ایجاد کرد. اگر به آرشیو مجله نیویورکر مراجعه کنید، چنین روندى را به وضوح مشاهده خواهید کرد. نیوبورکر از ابتداى انتشار تاکنون کمتر از عکس استفاده کرده است، حتى براى طراحى روى جلد خود همیشه از یک نقاشى یا طرح استفاده کرده.
ادامه این روند باعث شده که مشتریان این مجله سلیقه اى خاصى داشته باشند و در حین خواندن یک مطلب باارزش تصویر قابل توجهى را نیز در کنار آن ملاحظه کنند.اخیراً نشر روزنه کتابى از طرح هاى کاریکاتور چهره دیوید لوین در ۶۲۴ صفحه منتشر کرده که شامل طراحى هایى از چهره اشخاص مشهور بین المللى در رشته هاى مختلف است. از سیاستمداران تا دانشمندان و هنرمندان همه و همه با طرحى از دیوید لوین براى نشریه نیویورک بووک ریویو به تصویر کشیده شده اند.یکى از مزیت هاى عمده این کتاب جمع آورى بیش از ۶۰۰ طراحى است که حضور آنها در یک مجموعه بسیار جالب توجه است. نیک آهنگ کوثر درباره طرح هاى لوین در نشریه نیویورک بووک ریویو در مقدمه این کتاب نوشته است: «بسیارى از اهل کتاب که آخرین اخبار نشر را از نشریه مزبور دنبال کرده اند، به یک واسطه هیچ گاه شماره هاى این نشریه را دور نریخته اند و اگر از ترس همسرشان مجبور بوده اند تکلیف صدها شماره آرشیوى را روشن کنند، لااقل بخشى را نگه داشته اند، کارهاى دیوید لوین را!» او همکارى اش را با این نشریه از اوایل دهه ۱۹۶۰ آغاز کرد و در ادامه آنقدر محبوبیت کسب کرد که حتى نشریه هایى چون تایم و نیوزویک نیز بارها روى جلد خود را به طرح هایى که توسط لوین کشیده شده بود اختصاص دادند.«لوین، براساس تقسیم بندى استیون هلر، مدیر هنرى نیویورک تایمز، شاخص اصلى دوران رنسانس کاریکاتور چهره (۱۹۸۱-۱۹۴۵) است». (برگرفته از مقدمه کتاب)
یکى از نکته هاى برجسته در آثار لوین شیوه هاشور زدن او است که توسط آنها سایه بندى روى چهره را ترسیم مى کند. این شیوه با تکرار ریتمیک خطوطى ساده براى صورت حجم ایجاد کرده و به آن بعد مى بخشد.از سویى دیگر، آثار لوین را مى شود به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول آثارى که با توجه به روند شخصى لوین چهره ها تنها با کمى تفاوت و اغراق نسبت به چهره اصلى ترسیم شده اند. در این تیپ از کاریکاتورها آنقدر که لوین به نزدیکى و شباهت طرح به واقعیت چهره شخص مورد نظر اهمیت داده، به موارد دیگر اهمیت چندانى نشان داده نمى شود.حتى گاه به نظر مى رسد که لوین از روى یک عکس چهره موردنظر را کپى بردارى کرده و تنها با جنس خطوط خود به شخصیت پردازى چهره موردنظر مى پردازد. اما دسته دوم آثار او شامل کاریکاتورهایى است که داراى شخصیت پردازى هستند، یعنى با توجه به فضاى ذهنى یا اجتماعى شخص مورد نظر ترسیم شده اند که در این میان آثار بسیار قابل توجهى را مى توان شاهد بود.در بخش اول آثار لوین با گریز از حاشیه پردازى هاى بى مورد اثرى خلق کرده که بیشتر به طراحى هاى آن دقت شده. شباهت آثار لوین با چهره هاى اصلى (البته در مورد آنها که معاصر بوده اند) غیرقابل انکار است.کادر لوین و ترکیب بندى چهره مورد نظر یک ترکیب بندى ایستا را به مخاطب منتقل مى کند. کاریکاتورهاى چهره لوین حرکت خاصى ندارند. بیشتر به نظر مى رسد که مخاطب از دریچه یک دوربین، که لنز آن توسط عکاس بازیگوشى دستکارى شده، به یک عکس یادگارى از سوژه ها نگاه مى کند.
براى آن که تفاوت این دسته بندى حدودى را در آثار لوین بهتر متوجه شوید کافى است به تصویر ذهنى و خیالى مولیر در صفحه ۳۷۴ و تصویر هنرى مور در صفحه ۳۷۷ نگاه کنید. طراحى مولیر از همان قسمى است که در بخش اول به آن اشاره شد. یک کاریکاتور چهره ساده که به هیچ وجه سعى ندارد با ایجاد فضاهاى غیرواقعى ذهن مخاطب را از توجه به سوژه منحرف کند. از سویى دیگر، طراحى هنرى مور شدیداً داراى شخصیت پردازى است و به وجهى از شخصیت و حضور اجتماعى مور اشاره دارد که جهان او را به آن مى شناسند.
هنرى مور در حالى طرح شده که در میان سوراخى در یک حجم لمیده زانو به بغل گرفته است. مسلماً این اثر از لحاظ روانشناسى چهره در کاریکاتور بسیار متفاوت با آن چیزى است که مولیر طرح کرده است.نکته دیگرى که درباره آثار لوین در این مجموعه مى شود به آن اشاره کرد، تفاوت قابل توجهى است که میان طراحى تصویر از معاصرین با گذشتگان دارد. اشخاصى چون الکساندرو اسکارتلى، مولیر، ژرژ ساند، ساموئل ریچاردسون، چارلز روسن و دیگرانى از همین دست بیشتر با توجه به احوالى که از آنها نقل شده ترسیم شده اند و به هیچ وجه لوین سعى ندارد که چیزى جز رعایت شباهت را در فیگورهایش به تصویر بکشد.شاید یکى از جالب ترین بخش آثار او براى آنانى که به هنرهاى تجسمى علاقه دارند کاریکاتورهایى است که او از نقاشان و مجسمه سازان تهیه کرده است، به خصوص طرحى از اردشیر محصص.اما نکته حائز اهمیت آن که ظاهراً کتاب حاضر با استفاده از طرح هایى روى سایت هاى اینترنتى تهیه شده و همین امر باعث شده به مقدار قابل ملاحظه اى به کیفیت آثار لطمه وارد شود. به طور مثال، تصویر چه گوارا در صفحه ۱۲۱ که از کیفیت شدیداً نازلى برخوردار است و شدیداً به کل مجموعه لطمه وارد کرده.از سویى دیگر، جایگیرى طرح ها در صفحه به شکل کاملاً ابتدایى صورت گرفته است. اینکه آثار داراى یک کادر فرضى نیستند و همگى آن را رعایت نمى کنند، باعث مى شود تا ذهن مخاطب هنگام مطالعه کتاب از این به هم ریختگى بصرى دچار آشفتگى ذهنى شود. به هر حال، این امکان وجود داشت که با مقدارى بذل توجه و مشاوره با یک طراح مناسب گرافیک این کتاب تبدیل به اثرى ارزشمندتر، از آنچه اکنون هست، مى شد.